Szpital św. Jerzego

Szpital św. Jerzego powstał w okresie średniowiecza; trędowaci, chorzy żebracy i włóczędzy doświadczali tu chrystusowego miłosierdzia, niektórzy z nich znaleźli tu także wieczny spoczynek. Obecnie widzimy na jego miejscu stary budynek, szpital wybudowany w 1885r, który ostatnio pełnił rolę izolatki dla zakaźnie chorych. W 1910r. arcykapłan Bader ponownie urządził tu szpital, do którego w 1940r. dobudowano kostnicę z pomieszczeniem do przeprowadzania sekcji zwłok.
W 1945r. kompleks zamieniono oczywiście w stertę gruzu. Szpital mieszczący ok. 60 łóżek posiadał najnowocześniejszą aparaturę. Pracowało w nim trzech lekarzy z Pieniężna, wspieranych przez jedenaście sióstr zakonu Katarzynek. Był to zakład, który dzięki swojemu bogatemu wyposażeniu spełniał wszelkie wymogi. Siostry Katarzynki nieustannie utrzymywały go w nienagannym stanie. Był to szpital o tak wysokim standardzie, że nawet dzisiaj niejedna zachodnia placówka w mieście o podobnych, a nawet większych rozmiarach, miałaby mu wiele do pozazdroszczenia.

 Szpital był własnością parafii kościelnej, zarządzał nim więc sam arcykapłan.

Szkolnictwo

 Katolicka szkoła podstawowa

Rektor Fritz Klews

  Katolicka szkoła podstawowa była najstarszą szkołą w Pieniężnie. Jej właściwa nazwa brzmiała: „Zespolona Szkoła Katolicka”. Jak wiadomo dawniej tworzono wyłącznie szkoły dla chłopców lub dziewczynek, jednak ta nazwa stanowi dobry przykład na to, że ze względów czysto praktycznych, z czasem zaczynano je łączyć w jednolity system. Nie potrafię powiedzieć, kiedy dokładnie to się stało, bądź jak daleko sięgają początki szkoły. Szkoła posiadała co prawda własną kronikę, lecz nie była ona zbyt dokładna, poza tym uległa zniszczeniu podczas wojny. Nie ulega jednak wątpliwości, że szkoła była tworem kościelnym, podobnie jak wiele innych placówek państwa zakonnego. Obecnie grunt przynależny do szkoły jest własnością miasta, lecz dawniej także należał do kleru.

  System szkolny obejmował siedem klas. Każda klasa obejmowała jeden rocznik, tylko dwa ostatnie roczniki (siódmy i ósmy) były połączone w jedną klasę. Chłopcy i dziewczynki nauczani byli oddzielnie, w równoległych klasach. Siedmiostopniowy system szkolny obejmował więc czternaście klas. W latach przedwojennych szkoła posiadała od 600 do 700 uczniów. Lekcje prowadziło trzynastu nauczycieli zatrudnionych na stałe (dziewięciu mężczyzn i cztery kobiety). Starsze roczniki pobierały dodatkowo naukę u dwóch wikariuszy parafii katolickiej, którzy mieli obowiązek prowadzenia lekcji religii oraz lekcji wychowawczych.

 Zespolona Szkoła Katolicka była szkołą wyznaniową i taki charakter zachowała także w czasach reżimu nacjonalistycznego. W tym miejscu muszę zaznaczyć, że nigdy nie podejmowano prób odebrania jej religijnego charakteru. Także kolegium nauczycielskie było zgodne co do tego, że każda próba zmiany przeznaczenia szkoły lub prowadzenia propagandy, byłaby nieetyczna i niezgodna z wolą samych wychowanków. Zgodność nauczycieli odnośnie pytań dotyczących wychowania uczniów i form nauczania, była godna podziwu. Dzięki temu zdołano rozwijać nowe metody nauczania i wychowania. W ten sposób Katolicka Szkoła Podstawowa w Pieniężnie zyskała uznanie wielu szkół wyższego szczebla nauczania, w których znaleźli się jej wychowankowie.

 Oprócz właściwej pracy dydaktycznej, organizowano także zabawy i uroczystości szkolne, które zawsze były treściwe i godne - głównie za sprawą chóru szkolnego znajdującego się pod fachowym kierownictwem nauczyciela Leona Preußa oraz kapeli szkolnej prowadzonej przez nauczyciela Karola Knobelsdorffa. Także w dziedzinie sportu i majsterkowania (nauczyciel Karol Knobelsdorff) szkoła spisywała się dzielnie – w powiecie należała do ścisłej czołówki.

Nawet jeżeli nasi dawni uczniowie i uczennice obecnie rozproszeni są po całej ojczyźnie, to jestem przekonany, że często i chętnie wspominają zaciszne miasteczko nad Wałszą, wraz ze swoją dawną szkołą – nie tylko z uczuciem melancholii, ale także z wdzięcznością. Listy, które dotarły do mnie w ubiegłym roku, po moim powrocie z rosyjskiej niewoli (trwającej niemalże dziewięć lat), stanowią dla mnie wystarczający dowód.

Nie chciałbym jednak zakańczać tego sprawozdania nie wspomniawszy tych nauczycieli i uczniów, którzy od nas odeszli. Nie znam wszystkich imion, ale wiem, że jest ich dość dużo. Niech spoczywają w pokoju.

Pragnę także pozdrowić wszystkich pozostałych rodaków z mojego drogiego Pieniężna
i życzyć im wszystkiego dobrego!

Oto nazwiska tych nauczycieli, których przed rozpoczęciem ostatniej wojny zatrudniała Katolicka Szkoła Podstawowa w Pieniężnie:

1. Rektor Fritz Klews (dyrektor szkoły), obecnie: Hanower (Hannover, Niemcy), Fundstraße 6
2. Popien, zastępca dyrektora w stanie spoczynku, obecnie: Offenburg, Dom Najświększej Marii Panny
3. Behrendt, nauczyciel w stanie spoczynku, obecnie: Braunschweig, Rheingoldstraße 17
4. Johann Lange, nauczyciel, zmarł
5. Karol Müller, nauczyciel w stanie spoczynku, obecnie: Haaren-Aachen, Lindenweg 2
6. Leon Preuß, nauczyciel, obecnie: Vechta-Oldenburg
7. Karol Knobelsdorff, nauczyciel, obecnie: Benzin w Meklemburgii
8. Otto Albrecht, nauczyciel, zginął na wojnie
9. Chmielewski, nauczyciel, losy nieznane
10. Maria Albrecht, nauczycielka, obecnie: Krefeld-Fischeln, Marienstraße 81
11. Luiza Kehrbaum, nauczycielka, obecnie: Gladbeck, Horster Straße 40
12. Anna Kehrbaum, nauczycielka, obecnie: Gladbeck, Horster Straße 40
13. Wolne stanowisko

Rektor Fritz Klews wysnuwał w swoim sprawozdaniu prawidłowe przypuszczenia odnośnie nazwy szkoły. Jego domysły potwierdza relacja nauczycielki Marii Albrecht, która w swoich wspomnieniach pisze:

„Gdy w 1894r. przyjęto mnie do katolickiej szkoły podstawowej, równolegle działały tu dwie szkoły: czteroklasowa szkoła męska oraz czteroklasowa szkoła żeńska, z dwoma rocznikami każda. Szkołą męską kierował pierwszy nauczyciel o nazwisku Gandy, a szkołą żeńską pierwszy nauczyciel o nazwisku Krempke. W szkole męskiej nauczało czterech nauczycieli, natomiast w szkole żeńskiej trzech nauczycieli i jedna nauczycielka. Niebawem obie szkoły posiadały już po siedem klas. Tym samym pierwsi nauczyciele zyskali tytuły rektorów. Pan Gandy był również organistą, natomiast nauczyciel Knobelsdorff pełnił także funkcję kantora w katolickim kościele parafialnym. Po przejściu obu rektorów w stan spoczynku w roku 1919, obiema szkołami do 1935r. kierował rektor Porath. Jego następcą został rektor Klews, który wypełniał swoje obowiązki, aż do zamknięcia szkoły w 1945r.

W szkole żeńskiej oprócz nauczycieli płci męskiej, pracowały jeszcze trzy nauczycielki. W latach dwudziestych budynek szkoły poddano przebudowie – powstała nowa klatka schodowa, zamontowano nowoczesne okna oraz nowe piece. Do czasu przebudowy dwie klasy szkoły męskiej umieszczone były w starej szkole parafialnej na dziedzińcu kościelnym. Urzędujący arcykapłan zawsze pełnił rolę duchownego inspektora szkoły; uległo to zmianie dopiero, gdy proboszczom odebrano prawo udziału w zarządzaniu szkołą.

Ewangelicka szkoła podstawowa

 

Nauczyciel Walter Thieler

 Ewangelicką szkołę podstawową utworzono w pierwszej połowie XIX w. Budynek szkoły znajdował się obok ewangelickiej plebanii, w pobliżu kościoła, pod adresem: Rynek 16a. Na parterze urządzono klasę oraz mieszkanie kościelnego, a na piętrze mieszkanie nauczyciela. Kronikę założył rektor Schwarz. Stanowisko dyrektora szkoły przejmowali kolejno: Bertold Müller, Gottlieb Fischer, Ernst Mueller (1917-1932) i Alfred Lange (zm. 1945). Wszyscy byli także organistami w pobliskim kościele. Do zakończenia I wojny światowej ewangelicki proboszcz pełnił rolę szkolnego inspektora; później szkoła podlegała nadzorowi wizytatora z Braniewa (Braunsberg). Stosunki pomiędzy duchowieństwem a nauczycielami były dobre, o czym może świadczyć bliskość budynków mieszkalnych. Proboszcz często gościł u nauczycieli w domu. Ponieważ z biegiem czasu parafia ewangelicka stawała się coraz liczniejsza, w 1901r. utworzono drugą klasę. Przez wiele lat znajdowała się ona w domu szewca Harwardta, przy katolickiej szkole podstawowej. Później przeniesiono ją do sąsiedniego budynku, w którym to właśnie mieściła się owa katolicka szkoła podstawowa. Lekcje drugiej klasy prowadzili m.in. Ernst Mueller (do 1917r.), Erich Jonas i Walter Thieler.

    W 1932r. po zachodniej stronie ul. Orneckiej, pomiędzy szpitalem a stadniną Romanowskiego, powstał nowoczesny budynek szkolny (zdobiony żółtym tynkiem) z dwoma pomieszczeniami klasowymi dla ewangelickiej szkoły podstawowej oraz dwoma pomieszczeniami dla szkoły zawodowej. Na piętrze znajdowało się mieszkanie pierwszego nauczyciela ewangelickiej szkoły podstawowej oraz mieszkanie nauczyciela szkoły zawodowej. Mieszkanie woźnego umieszczono na poddaszu. Do szkoły należał duży plac zabaw oraz kawałek ziemi pod ogrody szkolne, nauczycielskie, jak i ogród woźnego.

   Dotychczasowy budynek szkolny przebudowano na potrzeby domu parafialnego ewangelickiej gminy parafialnej. Nowe pomieszczenia wykorzystywano przede wszystkim do szkolenia konfirmantów, ale nieraz organizowano w nich także różnego rodzaju spotkania wspólnoty ewangelickiej. Na piętrze urządzono z kolei mieszkanie dla drugiego nauczyciela ewangelickiej szkoły podstawowej.

   W 1945r. stary budynek szkoły ewangelickiej stojący przy plebanii został uszkodzony podczas ostrzału artyleryjskiego. Mimo to przetrwał wojnę, podobnie jak kościół i plebania.

Miejska szkoła średnia

Sprawozdanie trzech, którzy niegdyś tutaj nauczali

   W roku 1910 kuratorium utworzyło w Pieniężnie „Wyższą szkołę męską i żeńską”. Jej dyrektorem został kanonik Bader. W kuratorium działali: kanonik Bader, proboszcz Braun, burmistrz Schwarz, dr Ruhnau oraz kupiec Hugo Röhrich. Początkowo szkoła posiadała jedynie dwie klasy: siódmą klasę dziewczęcą oraz szóstą dla chłopców, po 20 uczniów w każdej. Klasę żeńską nauczała panna Hildebrandt, natomiast męską wikariusz Gerra. Nauczyciel Jakob pozaetatowo prowadził zajęcia muzyczne oraz wychowanie fizyczne chłopców. Lekcje religii prowadzili miejscowi katoliccy i ewangeliccy duchowni. Czynili to nieodpłatnie. Tak było do czasu, aż naukę religii powierzono nauczycielom.

  Do 1912r. szkołę corocznie powiększano o jedną klasę. W 1913r. utworzono jeszcze czwartą klasę żeńską. W niezmienionym składzie szkoła przetrwała do 1920r. Szkoła zatrudniała dwie nauczycielki: pannę Hildebrandt oraz Annę Porsch, która później zmieniła nazwisko na Hipler. Wikarego Gerrę zastąpił wikariusz Hoppe, który później został arcykapłanem. Wówczas jego obowiązki przejął wikary Dittrich.

  Pod kierownictwem rektora Poratha szkołę wyższą zamieniono w szkołę mieszczącą wyższe klasy szkoły podstawowej; już jako placówka miejska, została zamieniona w państwową szkołę średnią. Chłopców obowiązywał program nauczania gimnazjum humanistycznego, dziewczęta plan nauczania liceum. Szkoła posiadała pięć klas i podlegała gimnazjum w Braniewie (Braunsberg) – tutaj odbywały się egzaminy końcowe i stąd przysyłano wizytatorów.

  W 1927r. miejską szkołę średnią przeniesiono do specjalnie w tym celu przebudowanego budynku przy ul. Królewieckiej (Zintenerstraße) (budynek mieszkalny i biurowy dawnej fabryki maszyn Meyer&Kewel).

   Na Wielkanoc 1928r. kierownikiem szkoły został rektor Werr. W dniu 1 kwietnia 1935r. szkołę przekształcono w uznaną urzędowo sześcioklasową Miejską Szkołę Średnią, posiadającą prawo do wystawiania świadectwa dojrzałości. W krótkim czasie ilość uczniów wzrosła do 150, tendencja wzrostowa utrzymywała się dzięki młodzieży napływającej z odległych wsi.

   Dojeżdżający uczniowie często mieli problemy, aby dotrzeć do szkoły na godzinę ósmą rano. Wielu z nich przyjeżdżało na rowerze, zimą nieraz docierali do szkoły cali przemarznięci. Niektórzy zabierali się z dostawcami mleka lub listonoszami, inni nocowali w pensjonatach mieszczańskich rodzin Pieniężna. Nauczycieli i uczniów łączyła wyjątkowo mocna więź - często uczniowie, nawet po ukończeniu szkoły, w dalszym ciągu utrzymywali kontakty ze swoimi byłymi nauczycielami. Do początku lat trzydziestych zarówno uczniowie, jak i uczennice nosili szkolne czapki, przynależność do danej klasy rozpoznawano po małych gwiazdkach. Ten obyczaj zniesiono jednak na życzenie władz miejskich – ku rozczarowaniu szóstoklasistów, którzy z dumą nosili „swoje” czapki.

  Dla wielu dzieci z miasta i okolicznych wsi szkoła okazała się błogosławieństwem, tym bardziej, że po wypędzeniu, utracie ojczyzny, a często także niewoli, dyplom ukończenia naszej szkoły stanowił przepustkę do nowego życia.

Miejska szkoła zawodowa w Pieniężnie

Nauczyciel szkoły zawodowej Jos. Menzel

 W porównaniu do innych miast szkoła zawodowa pojawiła się w Pieniężnie dość późno – dopiero w 1930r. Zapewne już przed I wojną światową istniało dokształcanie zawodowe praktykantów w szkołach dokształcających (zastępca dyrektora Jakob?); owa działalność została jednak zawieszona z powodu wojny oraz wydarzeń mających miejsce po jej zakończeniu.

  Szkoła zawodowa powstała 1 listopada 1930r. na życzenie stowarzyszeń handlowych
i rzemieślniczych miasta, pragnących stworzyć młodemu pokoleniu możliwości dalszego rozwoju. Zatrudniono nauczycieli, którzy początkowo czuwali wyłącznie nad klasami o profilu handlowym
i rzemieślniczym. Utworzono pięć klas, przy czym każdej przysługiwało sześć godzin lekcyjnych tygodniowo. Teoretyczne lekcje z poszczególnych specjalności prowadzili mistrzowie fryzjerstwa, piekarstwa, rzeźnictwa i murarstwa, oddelegowani przez swoje stowarzyszenia. Warto wspomnieć, że w klasach odbywały się także lekcje religii. Szkole udostępniono pomieszczenia klasowe w katolickiej szkole podstawowej, nie były one jednak dostosowane do nauczania młodzieży w tym wieku. Dlatego od samego początku jej istnienia władze miejskie nosiły się z zamiarem wzniesienia budynku szkoły zawodowej. Planowano umieszczenie w nim ewangelickiej szkoły podstawowej, której również brakowało pomieszczeń klasowych. Pod budowę przeznaczono działkę koło szpitala. Jednak przed rozpoczęciem prac budowlanych musiano wyrównać teren, co nastąpiło na przełomie lat 1931/32. Nasilający się w tym czasie kryzys gospodarczy spowodował opóźnienie w realizacji przedsięwzięcia. Dlatego też nowy budynek szkolny oddano dopiero w 1933r. Do dyspozycji były dwa pomieszczenia klasowe, pokój nauczycielski oraz pomieszczenie gospodarcze. W 1934r. powszechnym zawodowym obowiązkiem szkolnym objęto także żeńską młodzież miasta. Wówczas w piwnicy nowego budynku przygotowano  klasę kucharską, wyposażoną w sprzęt i akcesoria kuchenne, w której mogły odbywać się lekcje gospodarstwa domowego. W tym celu zatrudniono także nauczycieli płci żeńskiej.

   Do początku II wojny światowej szkolono uczniów w dwóch klasach o profilu handlowym, dwóch klasach przygotowujących do pracy w przemyśle metalurgicznym, jednej klasie przygotowującej do pracy w przemyśle budowlanym i leśnym, jednej klasie o profilu wielobranżowym oraz sześciu klasach przygotowujących do pracy w gospodarstwie domowym. Celem nauczania było przekazanie młodemu pokoleniu teoretycznej wiedzy niezbędnej zarówno w przyszłym zawodzie, jak i codziennym życiu.

  W wyniku czynności mających na celu skupienie instytucji nauczania zawodowego, w 1943r. połączono dotąd niezależną szkołę z innymi szkołami zawodowymi powiatu braniewskiego (Braunsberg), tworząc zespół szkół zawodowych.

  Konfiskata budynku w ostatnich latach wojny oraz powołanie kadry nauczycielskiej do służby wojskowej było przyczyną wymuszonego zamknięcia szkoły.