Urząd pocztowy. Sąd rejonowy.

Urząd Pocztowy w Pieniężnie

Emerytowany inspektor Karl

Urząd Pocztowy w Pieniężnie należał co prawda do państwa, lecz w odróżnieniu od licznych filii był jednostką samodzielną. Nazwa „urząd pocztowy” pojawiła się dopiero po I wojnie światowej, wcześniej używano zwyczajowego określenia „poczta”. Kierownika urzędu pocztowego nazywano inspektorem pocztowym. Najznamienitszą postacią wśród tutejszych inspektorów był Pan Baumgart, który pozostawał na stanowisku przez wiele kadencji. Przyszło mu zmagać się m.in. z szalejącą inflacją, która niemalże spowodowała zamknięcie poczty w Pieniężnie. Był także świadkiem jej rozbudowy w 1928r. Oprócz przyjmowania i transportu przesyłek, do obowiązków poczty należało pobieranie i rozliczanie opłat za prenumeratę gazet i opłat radiofonicznych, wypłata rent i emerytur, a później także obsługa pocztowej kasy oszczędnościowej.

  Obecnie nieznana jest liczba osób zobowiązanych do uiszczania opłat za prenumeratę gazet, opłat radiofonicznych lub pobierających rentę; nie można jej także oszacować. Urzędowi Pocztowemu w Pieniężnie podlegały filie pierwszej kategorii w: Długoborze (Langwalde), Lechowie (Lichtenau), Piotrowicach (Peterswalde), Plutach (Plauten) i Radziejewie (Sonnwalde), które stanowiły placówki pocztowe w rozumieniu statutu poczty. Ich miesięczne bilanse były wliczane do ogólnego bilansu głównego urzędu pocztowego, po czym jako zespolony dokument trafiały do głównego dyrektora poczty. Poza tym istniały jeszcze filie drugiej kategorii w: Sawitach (Engelswalde), Łoźniku (Lotterfeld), Pakoszach (Packhausen) i Pełtach (Steinbotten), które jedynie przyjmowały przesyłki. Były one codziennie zbierane przez regionalnych doręczycieli i przekazywane poczcie głównej lub filiom pierwszej kategorii. Zależnie od warunków panujących w danej części obsługiwanego regionu, przesyłki przewożono rowerami, wozami konnymi, a od 1926r. także samochodami ciężarowymi.
Na pierwszej linii pocztowej komunikacji samochodowej pomiędzy Pieniężnem a Lidzbarkiem Warmińskim (Heilsberg) odbywał się także transport osobowy (początkowo jeden samochód z 42 miejscami siedzącymi);  oczywiście obsługiwano także leżące na trasie filie w Radziejewie, Lechowie, Babiaku (Frauendorf) i Runowie (Raunau). Ostatnie dwie filie podlegały Urzędowi Pocztowemu w Lidzbarku Warmińskim. Z Piotrowca, Plut i Długoboru przesyłki odbierano dwa razy dziennie samochodami wynajętymi od prywatnych firm – ostatnio od Walthera Schellera. W późniejszym okresie uruchomiono linię pocztowej komunikacji samochodowej pomiędzy Pieniężnem a Długoborem, na której także kursował autobus z 42 miejscami. Wzrastająca liczba przesyłek, konieczność przechowania samochodów służbowych oraz zmiana łącznicy telefonicznej na automatyczną sprawiły, że urzędowi zaczęło brakować pomieszczeń. Środki na rozbudowę budynku pocztowego pozyskano w 1928r. Dobudówka od  ulicy Wassergasse /przedłużenie obecnej ul. Rynek przecinające ul. Wolności/ mieściła pomieszczenie do odprawy przesyłek, dwa pokoje służbowe oraz pomieszczenie z automatyczną centralą telefoniczną. Frontowa dobudówka umożliwiła powiększenie punktów obsługi klientów oraz urządzenie pokoju służbowego dla doręczycieli. Na dziedzińcu poczty zbudowano duży garaż z warsztatem oraz małą stację benzynową. Teraz poczta w Pieniężnie była  w stanie sprostać wszelkim wyzwaniom.

Wiadomo, że dyrekcja poczty planowała budowę dalszego obiektu przy ul. Generalskiej (Hindenburgstraße), nawet zakupiono już działkę budowlaną. Przeznaczony miał być dla pocztowej ekipy remontowej, której przybywało zadań o większym zakresie prac i musiała poradzić sobie także z dużymi projektami. Niestety, nie było nam dane doczekać realizacji owych planów.

Do nadawania zwykłych listów służyły skrzynki pocztowe, które w mieście umieszczano przy ruchliwych ulicach, a na wsi przy gospodach, szkołach itp. Te ostatnie opróżniane były przez doręczycieli odbierających przesyłki z okolicznych filii. Na niektórych terenach wiejskich, np. w we wsiach Kajnity (Heistern), Łajsy (Layß), Wyrębiska (Lichtwalde), Cieszęta (Sonnenfeld), Pajtuny (Peythunen), Żugienie (Sugnienen), Wojnity (Woynitt), Bornity (Bornitt) i okolicznych majątkach, przesyłki dostarczali doręczyciele zaopatrzeni w znaczki pocztowe i formularze zleceniowe.

Urząd Pocztowy w Pieniężnie zatrudniał łącznie (przy uwzględnieniu okolicznych filii) ok. 40 urzędników wraz z pomocnikami. Obecnie pracują zapewne w innych urzędach pocztowych na terenie Niemiec. Gdziekolwiek ich los poprowadził, bez wątpienia sumiennie wypełniają swoje obowiązki. Tymczasem w ich ojczyźnie jaskółki nadal śpiewają swe letnie pieśni i ani myślą zaśpiewać je po polsku.

Ekipa remontowa ds. rozbudowy sieci telegraficznej

Emerytowany kierownik Schalla

Z dniem 1 maja 1920r. powołano do życia ekipę, której zadaniem była rozbudowa i konserwacja sieci telegraficznej w regionie podporządkowanym Pieniężnu. Właśnie tutaj miała ona mieć swoją siedzibę. Dotychczas Pieniężno obsługiwała ekipa remontowa z Ornety (Wormditt). Obowiązki kierownika ekipy i dozorcy sieci telegraficznej na dany region, objął pan Schalla pochodzący z Zalewa (Saalfeld) (pow. Morąg/Mohrungen). Stanowisko objął w dniu 1 czerwca 1920r. na zlecenie Urzędu Budowy Telegrafów w Olsztynie (Allenstein), odszedł dopiero 31 października 1940r. Początkowo ekipa musiała obsłużyć następujące sieci lokalne: Pieniężno (Mehlsack), Lichtenfeld, Pluty (Plauten), Lechowo (Lichtenau), Babiak (Frauendorf), Runowo (Raunau), Długobór (Langwalde), Płoskinia (Plaßwich) i Wyszkowo (Hohenfürst). Do ich zadań należała konserwacja i rozbudowa linii komunikacyjnych na terenie wymienionych miejscowości. Latem 1923r. przeniesiono odcinek linii komunikacyjnej Królewiec (Königsberg) – Olsztyn, biegnący na terenie Pieniężna wzdłuż ulic: Królewieckiej (niegdyś dwie ulice: Zintener Straße i Chaussee nach Layß) i Kościuszki (Heisterer Straße). Począwszy od ul. Królewieckiej (Chaussee nach Layß) – a dokładniej jej części znajdującej się na obrzeżu miasta - linię przeciągnięto do torów kolejowych i poprowadzono wzdłuż nich aż do wiaduktu na ul. Kościuszki. Lichtenfeld już w 1926r. zaopatrzono w automatyczną łącznicę, Pieniężno w 1928r., Długobór w 1930r., Płoskinię w 1931r.. Także w 1931r. w Piotrowicach (Peterswalde) powstała ręczna łącznica z części pozyskanych z rozbiórki starych urządzeń w Pieniężnie i Wyszkowie - tutaj automatyczna łącznica zaczęła funkcjonować dopiero w 1934r. Do Piotrowca podłączono sieci telegraficzne Pieniężna, Sawit (Engelswalde), Woli Wilknickiej (Rosenwalde) i Gaudyn (Gauden), z regionu administracyjnego Wyszkowo podłączono następujące miejscowości: Kiersiny (Kirschienen), Posady (Palten), Białczyn (Lilienthal), Klein Klaussitten i Gieduty (Gedauten).

30 lipca 1928r. ekipa remontowa otrzymała ciężarówkę wraz z przyczepą na narzędzia.
Po ukończeniu prac remontowo-budowlanych przy lokalnych sieciach i liniach przesyłowych
w wyznaczonym rejonie (w tym także usunięciu szkód wojennych z lat 1914-1918), zakres działań poszerzono o sieci lokalne w Ziębach (Finken), hrabstwie Dzikowo Iławieckie (Wildenhoff), Górowie Iławieckim (Landsberg), Pieszkowie (Petershagen) i Henrykowie (Heinrikau). Po rozwiązaniu ekip remontowych w Młynarach (Mühlhausen) w 1936r. rejon ekipy z Pieniężna znów uległ powiększeniu, tym razem o Groß Lank i Chruściel (Tiedmannsdorf). Rejon urzędowy ekipy remontowej z Pieniężna posiadał największą liczbę użytkowników na terenie całych Prus Wschodnich.

Użytkownikami rejonowej sieci byli: rolnicy posiadający od 200 do 700 mórg ziemi, większe majątki (których na terenie Warmii było dość mało), posterunki żandarmerii, lekarze, akuszerki, ślusarze, kowale, stolarze, zakłady krawieckie itd. Wymienione sieci lokalne miały 75 do 180 użytkowników, w samym Pieniężnie było ich aż 400. Odległość między poszczególnymi sieciami lokalnymi wynosiła od 8 do 11km (w linii powietrznej). Do lokalnej sieci w Pieniężnie podłączone były następujące miejscowości: Łajsy (Layß ), Pajtuny (Peythunen), leśniczówka Heide, Różaniec (Rosengarth) z licznymi koloniami, Łożnik (Lotterfeld), Marienhof z Bornitami (Bornitt), Wojnity (Woynitt), Kajnity (Heistern), Dom Misyjny św. Wojciecha oraz dom zdrojowy w dolinie Wałszy (Spitzberg), Żugienie (Sugnienen) i Perwilty (Perwilten). W latach 1938-39 ekipa pracowała nad nowymi liniami telegraficznymi dla regionu wokół Lidzbarka Warmińskiego (Heilsberg). Poza tym tworzono połączenia z urzędami celnymi przy granicy z Polską, w tym celu przebudowano lokalną sieć w Szmykwałdzie (Groß Schmückwalde) i Pietrzwałdzie (Peterswalde) (obie miejscowości w powiecie ostródzkim). 29 sierpnia 1939r. cała ekipa została oddelegowana do Miłakowa (Liebstadt; powiat morąski), po czterech dniach trafiła do Wielbarka (Willenberg, koło Nidzicy) skąd poprowadziła linie telegraficzne wzdłuż trasy kolejowej aż do granicy z Polską.

Ekipa brała udział w natarciu na Polskę. Później stacjonowała w Płońsku, gdzie pozostała aż do ofensywy sowieckiej.

Sąd rejonowy

  Do chwili ukończenia prac nad niniejszą kroniką nie zdołano pozyskać bardziej szczegółowych informacji o działalności Sądu Rejonowego w Pieniężnie. Sąd miał swoją siedzibę w bocznym skrzydle starego zamku, które później sąsiadowało z siedzibą katolickiego arcykapłana. Rejon urzędowy miał przeciętny rozmiar. Niegdyś – mniej więcej do 1928/1929r. – do sądu miejskiego należało także więzienie nadzorowane przez wachmistrza. Po jego zlikwidowaniu jedyny areszt znajdował się w komendzie policji przy nieistniejącej już ulicy Badergasse /okolica rynku/.

 Sąd rejonowy rozstrzygał w sporach majątkowych przy roszczeniach do 1000 marek, sporach związanych z najmem, sporach podróżnych, sporach dotyczących szkód wyrządzonych przez zwierzęta, dotyczących utrzymania oraz utrzymania dożywotniego. We wszystkich pozostałych sprawach rozstrzygał sąd II instancji w Braniewie (Braunsberg). Prokuratura i prokuratura okręgowa mieściły się także w Braniewie. Szczególne znaczenie miał Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Pieniężnie, m.in. dlatego że podlegały mu także okoliczne miejscowości i stale panował w nim ruch zainteresowanych stron.