Życie gospodarcze w dawnych i nowszych czasach

  Pieniężno było jednym z czterech miast należących do powiatu braniewskiego. W 1944r. miasto liczyło 5000 mieszkańców. Leżało w regionie atrakcyjnym dla rolnictwa, bezpośrednio przy dwutorowej trasie kolejowej Królewiec-Olsztyn (Königsberg-Allenstein). Istniało także połączenie kolejowe z miastem powiatowym, jakim wówczas było Braniewo (Braunsberg). Drogą krajową 126 można było dojechać do sąsiednich miast: Cynt (Zinten, obecnie Kornewo w Obwodzie Kaliningradzkim) (28,4km) i Ornety (Wormditt) (15,6km). Do Braniewa prowadziły dwie drogi: pierwsza o długości 30,3km przebiegająca przez Pakosze (Packhausen), druga o długości 29,8km przez Sawity (Engelswalde) i Zakrzewiec (Vogelsang). Aby dotrzeć do Lidzbarka Warmińskiego (Heilsberg) trzeba było pokonać odległość 36km, natomiast do Młynar (Mühlhausen) było nieco bliżej, bowiem 31,4km.

Miasto miało dość sielankowy charakter. Pod względem gospodarczym było mocno związane z wiejską społecznością regionu.

Życie gospodarcze Pieniężna w dawnych czasach

 dr Adolf Poschmann

Pieniężno leżało w samym środku staropruskiego obwodu Wewa; zamek miał chronić region, miasto założone w 1312r. służyło natomiast jako miejsce wymiany handlowej. Chłopi przyjeżdżający tu z okolicznych wsi robili zakupy u handlarzy, a u rzemieślników zamawiali to, czego potrzebowali do uprawy roli i do gospodarstwa domowego. Tak było przed wiekami i tak pozostało do dzisiaj. Pieniężno było prawdziwym miasteczkiem rolniczym, tym bardziej że samo dysponowało majątkiem o powierzchni 121 włók, a wielu jego mieszkańców żyło z uprawy ziemi.

Gdy w 1772r. przyłączono Warmię do państwa pruskiego, Pieniężno liczyło 2000 mieszkańców i zajmowało pod tym względem 24. miejsce wśród wschodniopruskich miast. Po upływie 50 lat liczba mieszkańców wzrosła do 2500, dzięki czemu miasteczko awansowało na 21. miejsce. Na terenie Warmii tylko Braniewo (Braunsberg) i Lidzbark Warmiński (Heilsberg) miały więcej mieszkańców - Orneta (Wormditt), Olsztyn (Allenstein) oraz inne warmińskie miasta były mniejsze.

Ten wzrost może nie był zbyt duży, lecz i tak godny uwagi – zważywszy, że ok. 1820r. wschodniopruskie rolnictwo przeżywało poważny kryzys. Rok w rok żniwa były wysoce niezadowalające. Pomimo braku zboża jego ceny coraz bardziej spadały, ponieważ rynek zalało ziarno importowane z Rosji. Liczne majątki i niektóre gospodarstwa wystawiano na przymusowe licytacje. Rolnikom w Pieniężnie oczywiście także było ciężko, lecz od niepamiętnych czasów uprawiali len, który dobrze rósł na glebie o małej miąższości; ceny lnu nadal były dość wysokie, dlatego po prostu siali go jeszcze więcej, żeby się ratować. Dzięki temu przetrwali dotkliwy kryzys w rolnictwie, zarabiając po kilka talarów, niezbędnych do utrzymania rodziny i gospodarstwa. Mieszczanie także czerpali z tego korzyści. W dalszym ciągu prowadzono handel, dzięki czemu miasto się rozwijało, a pracodawcy nie musieli zwalniać swoich pracowników. Jako swego rodzaju ostoja w czasach kryzysu, miasto zyskało na atrakcyjności, co zresztą widać po wzroście liczby mieszkańców. Niebawem zaczęto jednak importować bawełnę, przez co ceny lnu z roku na rok spadały. Niekiedy pojawiały się także problemy ze sprzedażą surowca. To sprawiło, że miasto traciło mieszkańców, co było wyraźnie widać podczas kolejnych spisów ludności. W 1930r. Pieniężno, pod względem liczby mieszkańców, spadło na 42. miejsce; oznaczało to, że 41 miast prowincji było większych niż Pieniężno, a 38 nadal mu nie dorównywało pod względem liczby mieszkańców.
W podobnej sytuacji były inne wschodniopruskie miasta, w których nie rozwinął się przemysł.

 Centralne położenie miasta kolejny raz miało zapewnić mu przewagę: po I wojnie światowej Pieniężno zostało siedzibą Warmińskiej Spółdzielni Głównej /Ermländische Hauptgenossenschaft/, zrzeszającego związki handlowe działające na terenie Warmii. Instytucje tego rodzaju nie załatwiają jednak swoich interesów wyłącznie poprzez obrót towarem na miejscu, dlatego inicjatywa nie przyniosła miastu takich korzyści, na jakie liczono. W dalszym ciągu Pieniężno uzależnione było od okolicznych rolników. Gdy rolnicy spotykali się w którejś z knajp przy rynku  lub na ul. Dworcowej, głośno narzekali na ciężkie czasy i złorzeczyli urzędowi skarbowemu; oczywiście nie siedzieli
o suchym pysku, przy piwie i innych trunkach dodawali sobie otuchy, aby jakoś dożyć nadejścia lepszych czasów. A gdy późną porą wszyscy udawali się do swoich domów, brukowanymi ulicami podążała jedna furmanka za druga, a stary ratusz trząsł się w posadach.

 Także niniejsze zestawienie liczby mieszkańców w latach 1772-1939 zawdzięczamy dyrektorowi Adolfowi Poschmannowi.

Mieszkańcy Pieniężna 1772-1939

Rok	Mieszkańcy	Rok	Mieszkańcy	Rok	Mieszkańcy
1772	1930	1843	2870	1895	4063
1782	2000	1849	2932	1900	4152
1802	2144	1855	3118	1905	4042
1810	1920	1861	3392	1910	3913
1816	2207	1867	3671	1916	3391
1819	2312	1875	3894	1919	3854
1825	2422	1880	3760	1922	4050
1831	2617	1885	3938	1933	4555
1837	2687	1890	3937	1939	4384

 

Branżowy przegląd zakładów i instytucji miasta Pieniężna

  Urzędy:

Magistrat z następującymi wydziałami:

sekretariat, kasa miejska, miejski urząd budowlany, miejskie zakłady użyteczności publicznej,

Zarząd leśny i rzeźnia

Urząd kolei państwowej wraz z odprawą towarową

Kolej państwowa

Państwowy urząd pocztowy

Sąd rejonowy i wydział ksiąg wieczystych

Katolicka kancelaria parafialna

Ewangelicka kancelaria parafialna

  Kościoły:

Katolicki kościół parafialny

Katolicki kościół św. Jakuba

Kościół ewangelicki

Kościół domu misyjnego św. Wojciecha

Synagoga

  Szpital:

Szpital św. Jerzego

prowadzony przez siostry zakonu Katarzynek

  Szkoły:

Katolicka szkoła podstawowa

Ewangelicka szkoła podstawowa

Miejska szkoła średnia

Miejska szkoła zawodowa

  Zamek zakonny

  Oskarżyciele publiczni:

Prokurator i notariusz Walter Reichelt; a po jego śmierci:

Prokurator i notariusz Franz Bange

  Lekarze:

dr med. Basmann

dr med. Holzky

Praktykujący lekarz Menzel

  Stomatolodzy:

Stomatolog Wittke

Dentysta Regenbrecht

Dentysta Tietz

Dentysta Assmann

  Weterynarze:

dr Mauderer

Weterynarz Romanowski

Weterynarz Kuhl (weterynarz miejskiej rzeźni)

  46 zakładów rolniczych, z tego:

15 w mieście

28 w okolicy miasta

3 zakłady ogrodnicze (Steinmetze, Lange, Schmidt)

  Przedsiębiorstwa przemysłowe:

Warmińska Spółdzielnia Handlowa:

młyn, handel ziarnem, karmy i nawozy, maszyny rolnicze, warsztaty naprawcze maszyn rolniczych oraz samochodów

Spółdzielnia mleczarska z dwoma magazynami

Spółdzielnia przetwórstwa mięsa

Spółdzielnia przetwórstwa jaj

Młyn, pośrednik w handlu zbożem i karmą – Raffel

Tartak Romanus (ostatnio Runge)

Tartak Schirrmacher (ostatnio Baumgardt)

Fabryka maszyn oraz zakład obróbki drewna „Ermlandwerk”

(właśc. Lohmann & Pieper)

Cegielnia Holzky, produkcja cegieł z gliny

Cegielnia Fuhg, produkcja cegieł z wapnistych piaskowców

2 sklepy obsługujące budownictwo nadziemne: Krause oraz Baumgardt

Przedsiębiorstwo brukarskie i budowy dróg August Glaw

Elektrownia należąca do okręgowego zakładu energetycznego powiatu braniewskiego

  Przedsiębiorstwa handlowe i specjalistyczne:

3 banki: towarzystwo kredytowe, Raiffeisenbank i filia Kreissparkasse /tł. Okręgowa Kasa Oszczędnościowa/

16 sklepów z towarami kolonialnymi

22 zakłady z pełną koncesją i 7 zakładów z częściową koncesją

3 hotele

4 pośredników nieruchomości

2 cukiernie

1 kino

9 zakładów handlujących tekstyliami

5 sklepów obuwniczych

3 sklepy z galanterią i artykułami gospodarczymi

4 sklepy z wyrobami żelaznymi

2 przedsiębiorstwa budowlane

                        5 firm handlujących materiałami opałowymi

                        3 księgarnie i sklepy papiernicze

                        1 hurtownia wyrobów tytoniowych

                        2 zakłady zegarmistrzowskie i złotnicze

                        1 apteka

                        3 drogerie

  Zakłady rzemieślnicze:

7 warsztatów stolarskich

2 warsztaty szklarskie

2 kuźnie z warsztatami kołodziejskimi

3 warsztaty kołodziejskie

3 warsztaty ślusarskie

3 warsztaty hydrauliczne

3 warsztaty elektroinstalacyjne

4 zakłady zduńskie

5 malarzy

2 sklepy rowerowe wraz z warsztatami naprawczymi

5 przedsiębiorstw przewozowych

4 publiczne stacje benzynowe

5 warsztatów samochodowych

6 piekarni

5 sklepów mięsnych

5 warsztatów siodlarskich

10 zakładów szewskich

26 warsztatów krawieckich, w tym 10 krawców i 16 krawcowych

6 fryzjerów

3 fryzjerki

 Powyższe zestawienie daje dobre wyobrażenie o warunkach gospodarczych panujących
w Pieniężnie. Widać m.in., że rolnicy okolicznych wsi woleli handlować w Pieniężnie, niż
w pobliskim mieście powiatowym Braniewie (Braunsberg) lub Królewcu (Königsberg) oddalonym zaledwie o 60km (nawet dobre połączenie kolejowe nie zdołało tego zmienić). Kupcy i rzemieślnicy miasta byli równie dobrze zorganizowani, co warmińscy rolnicy. Również klasa robotnicza cieszyła się dobrą kondycją – duża część robotników dorobiła się własnego majątku.

  O dobrych relacjach pomiędzy miastem a wsią może świadczyć wysoka liczba wydawanych koncesji na wyszynk. W atmosferze braterskiej harmonii wypito niejedną szklankę portwajnu (portwajn, szczególnie dla tych, którzy pochodzili z okolicy Długoboru (Langwalde) lub Łoz (Klingenberg), słynących z produkcji mocnych trunków), piwa lub grogu, zacieśniając tym samym przyjacielskie więzi pomiędzy wsią a miastem.

W miejscowych lokalach spotykano się także aby handlować, obradować lub po prostu oddać się takim przyjemnościom jak gra w skata lub wista.

Po dokładnym zapoznaniu się z podanym zestawieniem można wyciągnąć następujące wnioski:

  Jak już wspomniano w historycznej części kroniki, I wojna światowa oszczędziła Pieniężno. Kryzys z lat powojennych dotknął co prawda także mieszkańców Pieniężna, lecz to właśnie zdrowe podstawy warmińskiego rolnictwa pozwoliły miejskiemu handlowi i rzemiosłu przetrwać najtrudniejsze czasy bez poważniejszych strat. Warmińskie rolnictwo w czasach kryzysu nieraz okazywało się bardziej stabilne i wytrzymałe niż rolnictwo sąsiednich prowincji. Niewątpliwie wiązało się to z tym, że typowa warmińska rodzina była rodziną wielodzietną, dzięki czemu
w trudnych czasach nie brakowało rąk do pracy na roli.