710.lecie wsi Łajsy

 25 maja 2014r. wieś Łajsy uroczyście obchodzić bedzie jubileusz 710.lecia istnienia. Uroczystość rozpoczyna się o godz. 11:30. Jubileusz objął honorowym patronatem Prezydent Olsztyna Piotr Grzymowicz.

Relacja z  uroczystości w Gościu Niedzielnym

Harmonogram imprezy:

11:30 - Otwarcie wystawy „Siedem wieków wsi Łajsy” w Kościele pw. św. Mikołaja

12:00 - Msza Święta w Kościele Rzymskokatolickim pw. św. Mikołaja

13:15 - Koncert Kwartetu Smyczkowego Filharmonii Olsztyńskiej

14:00 - Piknik Rodzinny

Uroczystości  towarzyszyć będzie wiele atrakcji, w tym: wystawa zdjęć: „Siedem wieków wsi Łajsy”, wystawa twórczości twórców lokalnych (Stanisława Chorążyczewskiego, Ryszarda Cioka), wystawa
łowiecka i wiele innych.

Wsi patronuje święty Jan Nepomucen, który jest patronem dobrej spowiedzi, spowiedników i penitentów. Jest także patronem chroniącym przed powodziami i wzburzonymi wodami, a także patronem mostów, przepraw, życia rodzinnego. Według tradycji ludowej jest świętym, który chroni również pola i zasiewy zarówno przed powodzią, jak i suszą.

Łajsy - dawna nazwa: Layss

Liczba mieszkańców - 228 (dane UM na dzień 31.06.2013),w skład sołectwa wchodzi wieś Pajtuny, którą zamieszkuje 13 osób.

Wieś Łajsy została założona na staropruskim polu osadniczym Lays. Dokument lokacyjny wystawiony 5 maja 1304 roku (inne źródła podają 1204 rok), zleca zasadźcy Marcinowi von der Mark założenie 65 łanowej wsi na prawie chełmińskim. Wieś wytyczona zostaje przez geometrę Jana z Dobrzynia. W XIV wieku wybudowano we wsi kościół. Po wojnie pruskiej, ostatniej wojnie pomiędzy Polakami, a Krzyżakami, która rozgrywała się w latach 1519-21 wieś częściowo opustoszała.

Rok wcześniej, 24 października 1518 roku, Mikołaj Kopernik dodaje ziemię do gospodarstwa Petera Brun, z której ustąpił Michel Hun, przenosząc się do Radziejewa.

W 1656 roku wieś liczyła 59 włók. W roku 1783, jako wieś królewska liczyła 37 domów, zaś w 1905 roku zamieszkiwało ją 478 osób. Spis powszechny z 17 maja 1939 roku podaje, że zamieszkuje ją 500 mieszkańców i znajduje się w niej 125 gospodarstw domowych.

Dzisiejszy charakter wsi to ulicówka, wydłużona wzdłuż rzeki Warny, z kościołem w centrum.

Wieś wychowała wiele znaczących dla rozwoju Warmii postaci. Jedną z nich jest Jan z Łajs, który założył Olsztyn 31 października 1353 roku. Jego brat - Henryk z Łajs był założycielem miasta Barczewo.

Ze swych obowiązków zasadźcy miejskiego Jan z Łajs wywiązywał się bardzo skutecznie. Olsztyn został zaludniony, zbudowany i obwarowany. Za jego życia rozplanowano sieć ulic z centralnie położonym rynkiem, wzniesiono mury obronne z bramami, wybudowano główny masyw kościoła św. Jakuba. I tak historyczne dzieje spowodowały, że do dnia dzisiejszego Łajsy pozostały wsią o charakterze rolniczym. Natomiast miasto założone przez Jana z Łajs stało się ośrodkiem gospodarczym, naukowym i jednocześnie stolicą regionu.

We wsi Łajsy znajduje się Skansen Maszyn Rolniczych, usytuowany na wolnym powietrzu. W skansenie "Uchronić od zapomnienia" zgromadzonych jest ponad 50 maszyn sprzed II wojny światowej, niektóre pochodzą z przedwojennej melzackiej odlewni żeliwa A. Schirrmachera. Wystawione są również maszyny z lat 50 rodzimej produkcji. Ozdobą skansenu są rzeźby i ule wykonane przez miejscowego artystę pana Stanisława Chorążyczewskiego.

Na stronie internetowej Domu Warmińskiego, pod adresem: http://www.domwarminski.pl/content/view/545/715/ znajduje się akt lokacyjny Pajtun, znajdujący się poniżej.

Przywilej dotyczący wsi dzisiejszej Peythunen, parafia Layss, kr. Braunsberg,

2. Lipca 1282 r. Poytun i jego brat Sassin i Stygots syn Poytuna otrzymują "połowę pola Marim i pewne małe pole Speriti." Prawo chełmińskie; do wypraw wojennych są zobowiązani z dwoma zbrojnymi i tyluż końmi. Podatki od pługa i radła zwyczajne, wosk - fennig koloński.