Kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Łajsach

Wieś została lokowana przez Kapitułę Warmińską, która równocześnie uposażyła kościół. Pierwszy proboszcz wymieniany jest w latach 1317 - 1319. W połowie XIV w. wzniesiono murowaną świątynię, którą konsekrował kardynał Stanisław Hozjusz. 

 Kościół zbudowany był z głazów narzutowych z użyciem cegły w obramieniach otworów, skarpach i szczytach. W końcu XIV w. lub na początku XV w. dobudowano od zachodu dolną kondygnację wieży murowaną z cegły na cokole kamiennym. Kościół spłonął podczas wojen szwedzkich.

 Odbudowany został w II poł. XVII w. Obecnie dość wyraźnie widzi się na murach budynku kościoła kolejne fazy odbudowy.  Warto zwrócić uwagę na pewien szczegół - w zaprawę pomiędzy większymi blokami kamienia wcementowano drobne kamyczki, co znacznie ożywiło fakturę murów.

 W latach 1731 - 1741 nadbudowano ceglaną wieżę, w latach 1905 - 1906 powiększono kościół o nowe prezbiterium, w latach następnych, do 1909 r. przeprowadzono remont całości, nadając budowli, a zwłaszcza wyposażeniu wnętrza sporo cech neogotyckich. W swej obecnej formie ów niegdyś gotycki kościół postradał swe pierwotne cechy i przekształcił się w typową dla Warmii prowincjonalną choć nie pozbawioną malowniczości budowlę, którą trudno zakwalifikować stylowo.

Wyposażenie wnętrza w większości neogotyckie z w. XIX/XX. Ołtarz główny zmontowany z wykorzystaniem fragmentów manierystycznych i barokowych z początku i końca XVII w.  Dwa ołtarze boczne są neobarokowe, pochodzą z II połowy XIX w. Ambona, chór i prospekt organowy neogotyckie. Zachowała się gotycka granitowa chrzcielnica z XIV/XV.

W kościele znajdują nagrobna płyta marmurowa z inskrypcyjną Jana Hoghansa miejscowego proboszcza zmarłego w 1669r.