Jan z Łajs

Jan z Łajs (Johannes de Leysen) urodził się około 1310 r. we wsi Łajsy (niem. Laysen) koło Pieniężna (niem. Mehlsack), zmarł po 21 stycznia 1388 r. Był prawdopodobnie synem Henryka (Henrico), zaś jego stryjem był Geriko (Gericone), a dziadkiem Marcin z Marchii (Martino dicto de Marchia) zasadźca i pierwszy sołtys wsi Łajsy. Bratem Jana był Henryk z Łajs (Heinrico de Leysa), zasadźca lokowanej przez kapitułę warmińską 11 listopada 1362 r. wsi Skajboty (niem. Skaybotten) koło Olsztyna (niem. Allenstein)  oraz zasadźca lokowanego przez biskupa warmińskiego Jana Stryprocka 6 lipca 1364 r. miasta Barczewa (niem. Wartenburg).

Prawdopodobnie na początku drugiej ćwierci XIV w. Henryk (ojciec Jana i Henryka z Łajs) zastąpił na stanowisku sołtysa Łajs swojego ojca Marcina z Marchii. Został on wymieniony jako „sculteto de Leysen” – sołtys z Łajs, wśród świadków w dokumencie nadania Ernestowi 38 łanów na polu Sawyten (campo Sawyten, późniejsza wieś Sawity, niem. Engelswalde) wystawionym przez kapitułę warmińską 11 listopada 1326 r. Henryk z Łajs, brat Jana, w okresie pomiędzy 1326 r. a 1362 r., zastąpił na stanowisku sołtysa Łajs swojego ojca Henryka.

W kolejnych latach, w proces kolonizacji władztwa warmińskiego zaangażowali się także Jan i Henryk z Łajs. Niewątpliwie było to możliwe dzięki, wyniesionym przez braci z domu rodzinnego, wysokim zdolnościom organizacyjnym. 31 października 1353 r. kapituła warmińska powierzyła Janowi z Łajs funkcję zasadźcy miasta Olsztyna.  Za swoje usługi przy lokowaniu Olsztyna otrzymał on i jego prawni spadkobiercy stanowisko dziedzicznego sołtysa tego miasta, 8 łanów i 10 prętów z gruntów miejskich, 1½ parceli pod zabudowę domu i zajazdu oraz ½ parceli pod podwórze w obrębie murów miejskich. Ponadto, z tytułu pełnienia funkcji sołtysa Olsztyna, przysługiwała Janowi z Łajs ⅓ dochodów płynących z łaźni miejskiej, punktów sprzedaży mięsa, chleba, wyrobów szewskich i krawieckich, od kramarzy, postrzygaczy sukna, wagi miejskiej i ze wszystkich innych źródeł oraz z kar pieniężnych pobieranych przez sądy większe.

Jan z Łajs swoje zdolności organizatorskie wykorzystał także w kolejnych latach przy zakładania dwóch wsi – lokowanej przez kapitułę warmińską 15 lipca 1354 r. wsi Różnowo (niem. Rosenau) w komornictwie olsztyńskim i lokowanej przez biskupa warmińskiego Jana Stryprocka 6 października 1361 r. wsi Praslity (niem. Altkirch) w komornictwie dobromiejskim. Jan z Łajs do ostatnich chwil swojego życia przejawiał duże zaangażowanie w rozwój władztwa warmińskiego, a szczególności miasta Olsztyna i komornictwa olsztyńskiego. Potwierdza to jego oświadczenie, złożone 21 stycznia 1388 r., na łożu śmierci. Opisał w nim przebieg wytyczonej w 1347 r. granicy komornictwa olsztyńskiego, wymieniając jego nadgraniczne wsie i osady oraz podobne miejscowości z dwóch sąsiednich komornictw biskupich – dobromiejskiego i barczewskiego. Wśród przyczyn, które skłoniły Jana z Łajs do złożenia tego oświadczenia była zapewne obawa przed próbami dokonania przez Zakon Krzyżacki kolejnych aneksji części ziem władztwa warmińskiego.

 Skrót  szkicu biograficznego autorstwa p. Grzegorza Świderskiego.